Taalvaardige scholieren en studenten hebben de gereedschappen in handen om betere antwoorden te formuleren op toetsen en examens. Maar ook snappen zij makkelijker de begrippen van docenten, waardoor ze minder snel afhaken. Dat kan de uitval van studenten in het hoger onderwijs flink terugdringen. 

Oorzaak en gevolg 
Een grotere focus op het verbeteren van taalvaardigheid levert dus op allerlei terreinen veel winst op. Voor leerlingen en studenten, maar ook voor jou als vakdocent.  

Vaak ben je als docent al bezig met taalontwikkeling: alleen al door een nieuw begrip te introduceren uit jouw vak breid je de woordenschat uit. “Als je je volop bewust bent van de positieve rol van taal, geef je scholieren en studenten handvatten om jouw vak veel beter te begrijpen en toe te passen”, stelt Tamar Israel, projectleider van de Werkplaats Taal bij Hogeschool Rotterdam.  

“Bij geschiedenis of economie leer je de leerlingen als docent bijvoorbeeld hoe je op een goede manier redeneert. Daar horen ook woorden bij, bijvoorbeeld over oorzaak en gevolg. Hoe meer je je als docent bewust bent van die taalcomponent, hoe meer je daarmee kunt spelen.” 

Juiste formuleringen 
Wieneke van Koppen werkt als docent Nederlands bij het VAVO Rijnmond College en is op haar school een van de aanspreekpunten voor taalontwikkelend lesgeven. “Op onze school is iedereen het er wel over eens dat taal een belangrijk onderwerp is”, zegt Wieneke. 

“Docenten merken bijvoorbeeld dat sommige leerlingen de lesstof prima snappen, maar dat het er bij een deel van hen gewoon niet ‘uitkomt’. Hun woordenschat is ontoereikend of ze kunnen niet de juiste formuleringen vinden op examens.” 

Door leerlingen begeleid met elkaar in gesprek te laten gaan over vakbegrippen, helpen docenten leerlingen om zich die taal eigen te maken, geeft ze aan. Door de woorden uit te spreken wordt het hun eigen taal. “Ook kun je als docent schrijfkaders aanbieden voor het formuleren van een antwoord. Aan de hand van zo’n voorbeeld kunnen ze de formuleringen oefenen.”  

Taalsteun bieden 
Docenten voelen zich vaak overspoeld door alles wat moet. En dan ook nog taalvaardigheid erbij?  

“Het is echt niet de bedoeling om de rol van de docent Nederlands over te nemen”, zegt Wieneke. “Het helpt als je vaktaaldoelen koppelt aan bestaande lesdoelen. Bij geschiedenis leren leerlingen bijvoorbeeld om de bronnen te noemen in hun antwoorden op toetsen. Door er expliciet aandacht aan te besteden hoe je dat doet, ligt de focus nog steeds op je vak, maar ook op taalvaardigheid.” 

Heel waardevol is de taalsteun van een docent om leerlingen beter te laten formuleren en de juiste vaktaal te gebruiken. “Op toetsen wordt bijvoorbeeld verwacht dat leerlingen het verschil weten tussen ‘beantwoorden’ en ‘verklaren’. In de les kun je tegen een leerling zeggen: je beantwoordt het nu, maar ik vroeg ook om een verklaring. Door het op een taalbewuste manier te parafraseren, breng je leerlingen het verschil bij.” 

Meer context 
Naast taalsteun kan een vakdocent bovendien meer context geven aan nieuwe begrippen. Zo kan het woord ‘weerstand’ van thuis verbonden worden met hetzelfde woord in de natuurkundeles.  

Op het moment dat studenten een hoofdstuk niet voorbereid hebben, kun je ook hun huiswerk anders formuleren, tipt Tamar. In plaats van ‘lees hoofdstuk 3 en doe de opdrachten’ geef je een inhoudelijke opdracht. ‘Probeer aan de hand van hoofdstuk drie de belangrijkste kenmerken te formuleren in je eigen woorden.’  

Diplomagericht 
Op het VAVO Rijnmond College waar Wieneke docent is, wordt er steeds meer aandacht geschonken aan taalontwikkelend onderwijs. “Het krijgt meer aandacht in de beleidsplannen en we passen verschillende interventies toe. Wij zijn op het vavo allereerst bezig om leerlingen de benodigde kennis voor het diploma mee te geven. Tegelijkertijd willen we ze ook goed voorbereiden op hun vervolgopleidingen.”  

Meer aandacht voor het profielwerkstuk gaat daarbij helpen, verwacht Tamar. “Het profielwerkstuk gaat voor een groot deel over schrijfvaardigheid, leesvaardigheid en onderzoek doen, dus het heeft erg veel met taalvaardigheden te maken. Ik denk dat het vervolgonderwijs daarvan gaat profiteren.” 

Aansluiting vo-ho
Wat levert dat alles op voor een betere aansluiting met het hoger onderwijs? “Op het moment dat alle docenten bewust zijn van taal zullen instromers hopelijk de taal van ho-docenten beter begrijpen”, zegt Tamar.  

Docenten in het hoger onderwijs kunnen meer aanhaken bij de beginsituatie van studenten en bewust helpen om academische taal en vaktaalwoorden te begrijpen. “Verder kunnen ze functionele schrijfopdrachten begeleiden die een tussenstap vormen tussen het profielwerkstuk en de uiteindelijke beroepsproducten. Dat alles helpt om meer studenten succesvol hun studie te laten afronden.” 

Tips voor docenten in het vo en ho: 

• Lees het TOL-magazine voor allerlei werkvormen en andere tips. 

• Maak gebruik van het professionaliseringsaanbod op het gebied van Taalontwikkelend Lesgeven. Geïnteresseerden vanuit het voortgezet en hoger onderwijs kunnen hiervoor contact opnemen met Carla Spek: c.a.spek@hr.nl. 

• Luister naar de podcast De taalcompetente leraar [link: https://taalunie.org/actueel/251/nieuwe-podcastreeks-de-taalcompetente-leraar] 

• In het ‘Handboek Taalgericht vakonderwijs’ van M. Hajer en T. Meestringa zijn veel werkvormen en handige checklists te vinden. Het boek is uitgegeven door Coutinho (2015).