Hoe beter leerlingen zien waar losse opdrachten naartoe leiden, hoe meer grip op hun leerproces. Het nieuwe raamwerk geeft de benodigde helderheid in de leerlijn voor vaardigheden.
Hoe is het mogelijk dat leerlingen bij Nederlands alles over bronvermelding geleerd hebben, terwijl ze bij het volgende vak deze vaardigheid totaal vergeten lijken te zijn? Docenten op het Hoeksch Lyceum verbazen zich daar regelmatig over. Het lijkt wel alsof opdrachten voor leerlingen afgesloten laatjes zijn in plaats van een onderdeel van een lange doorlopende leerlijn.
Meesterproef
Vaardigheden spelen een centrale rol in het curriculum van het Hoeksch Lyceum in Oud-Beijerland. Leerlingen leren hoe ze het beste kunnen organiseren, plannen en analyseren. Ook gaat het om sociale en persoonlijke vaardigheden, zoals de ontwikkeling van zelfvertrouwen, hulp vragen en het omgaan met stress. Onderzoek doen en alles wat daarmee samenhangt is eveneens van belang.
Al deze ervaringen en vaardigheden komen samen in het profielwerkstuk: de meesterproef waarin leerlingen laten zien dat ze klaar zijn voor het hoger onderwijs.
Toch nemen leerlingen hun opgedane kennis en ervaringen vaak niet mee naar het volgende vak of naar het profielwerkstuk, is de ervaring op het Hoeksch Lyceum. Denk aan de manier waarop je omgaat met teleurstellingen en al je moed weer bij elkaar raapt. Maar ook hoe je je vrienden aanspreekt als zij nauwelijks een steek uitvoeren voor het gezamenlijke werkstuk.
Pilotschool
Het Hoeksch Lyceum is een van de drie pilotscholen die betrokken zijn bij de werkgroep Ho-vaardigheden van het samenwerkingsverband vo-ho. Sophie van der Plas-Halin, onderwijskundige van de Erasmus Universiteit Rotterdam, heeft met deze werkgroep alle vaardigheden verzameld voor een succesvolle overgang naar het hbo en de universiteit. Dat heeft geleid tot een uitvoerig raamwerk, een bijbehorende begrippenlijst en rubrics (criteria voor de beoordeling).
“Hiermee willen we de overgang naar het hoger onderwijs versoepelen, want in het eerste leerjaar is de uitval best hoog”, zegt Herma Verbeij van de werkgroep Vaardigheden. “Het was voor ons echt een eye opener dat studenten zeiden dat ze te weinig vaardigheden
Geleerd hadden om goed en zelfstandig onderzoek te doen. Het profielwerkstuk was kennelijk niet genoeg om hen op de verwachtingen van het hoger onderwijs voor te bereiden.”
Groei zichtbaar maken
Het Hoeksch Lyceum doet al heel veel aan vaardigheden. Maar de gewenste resultaten zijn ook hier nog niet voldoende zichtbaar, vinden de docenten. Zij zijn blij met het raamwerk, want dit instrument is een eerste stap om vaardigheden beter zichtbaar en meetbaar te maken. Daardoor kunnen zowel docenten als leerlingen zien of er groei in zit.
Als een van de vervolgstappen wil het Hoeksch Lyceum de vaardigheden explicieter benoemen voor de leerlingen. Op die manier ontdekken leerlingen sneller welke vaardigheden er in hun gereedschapskist zitten, zodat ze een volgende keer makkelijker weten in welk vakje ze het kunnen zoeken.
Dat sluit aan bij de belangrijkste tip van Herma Verbeij: laat leerlingen zich bewust worden van alle vaardigheden om door te stromen naar het hoger onderwijs. Dat kan bijvoorbeeld via een (digitaal) portfolio, waarin leerlingen hun eigen ontwikkeling vormgeven.
“Het gaat erom dat ze zelfvertrouwen voelen over de richting die ze gekozen hebben”, zegt Verbeij. “Het is fantastisch als ze het portfolio vullen met vaardigheden waar ze echt goed in zijn, maar ook met gebieden waarin ze zichzelf nog kunnen ontwikkelen. Dan heb je het echt over bewustwording, waarmee leerlingen en studenten eigenaar worden van hun eigen leerproces.”
Ho-vaardigheden
Onderzoek doen, kritisch denken en reflecteren: dit zijn allemaal belangrijke vaardigheden voor een soepele overgang naar het hoger onderwijs. Wat springt er nu bovenuit? “Als je uit al het wetenschappelijke onderzoek de belangrijkste factoren destilleert voor studiesucces, dan komt het heel erg aan op persoonlijke vaardigheden”, zegt Sophie van der Plas.
Daarvan is zelfeffectiviteit een van de belangrijkste, geeft zij aan. Dat draait om het vertrouwen in je eigen bekwaamheid om met succes een taak te volbrengen of een probleem op te lossen. “Dat is niet alleen belangrijk om de uitval in het eerste studiejaar terug te dringen, maar is goud waard in je hele leven.”
Veerkracht
In Havo-4 biedt het Hoeksch Lyceum nu een voorloper aan voor het PWS in de vorm van een mini-profielwerkstuk. Met onderzoeksvaardigheden, maar vooral ook om persoonlijke vaardigheden in de praktijk te brengen, geeft het Hoeksch Lyceum aan. Vertrouwen in eigen kunnen bijvoorbeeld, maar ook veerkracht en zelfsturing.
Als scholieren klagen dat andere deelnemers niets gedaan hebben bij het groepswerk, dan moeten ze leren om dat vroegtijdig aan te kaarten. Best lastig, want ze zitten vaak met hun vrienden in een groep. Dan moet je het aandurven om voor jezelf te kiezen. Ook dát is studiesucces.
MEER WETEN?
Raamwerk met Vaardigheden
Het raamwerk Vaardigheden Vo-Ho bevat persoonlijke, sociale en studievaardigheden voor leerlingen van havo en vwo. Het raamwerk en de bijbehorende instrumenten worden in september gepresenteerd. Scholen krijgen zelf de ruimte om het raamwerk in hun eigen curriculum vorm te geven.
Om het raamwerk makkelijk te raadplegen komt er een digitale app met doorklikmogelijkheden voor docenten. Daarnaast komt er een leerlingversie en wordt er gewerkt aan de ‘Ace your self study’ app voor leerlingen. Studenten van hogeschool Inholland (opleiding Communicatie) denken in het kader van een studieopdracht mee over de manier waarop de havo- en vwo-leerlingen kunnen worden bereikt en het vaardighedenraamwerk op een aantrekkelijke manier in een app kan worden vormgegeven voor docenten.
Voor een eerste indruk, bekijk hier het vaardighedenraamwerk als PowerPoint. Dit is een tussentijdsproduct. Na de zomervakantie presenteert de werkgroep Ho-vaardigheden het definitieve raamwerk en de bijbehorende vaardighedenlijn.
Tekst: Sigrid van Iersel