Keuzes maken is een vaardigheid die leerlingen en studenten onder de knie dienen te krijgen. De leerdoelenlijn LOB geeft scholen handreikingen om hen te stimuleren tot zelfreflectie.
Hoe weet je als scholier waar je echt warm voor loopt? Wat vind je nu echt leuk en wanneer raakt iets jou? Wanneer maak je keuzes en hoe maak je die keuzes dan? Op veel havo- en vwo-scholen worden leerlingen pas in het derde jaar bij de profielkeuze uitgedaagd om hierover na te denken.
Beter leren kiezen
Behoorlijk laat, vindt Trudy Kerkhof, wiskundedocent en decaan voor de havo bij het Develstein College in Zwijndrecht. Samen met enkele collega’s uit het voortgezet en hoger onderwijs vindt zij dat leerlingen en studenten meer ondersteuning nodig hebben om te leren kiezen, ruim voor ze bijvoorbeeld zo’n grote keuze gaan maken als voor een profiel.
“Het gaat niet alleen om beter leren, maar vooral ook om beter leren kiezen”, zegt Trudy. “We verwachten behoorlijk veel van leerlingen bij het maken van keuzes. Maar niet iedere leerling is vaardig genoeg om zelf een passende actie te bedenken om verder te komen in dat proces. Meer aandacht voor het ‘leren kiezen’ in het voortgezet onderwijs kan helpen om de hoge uitval in het hoger onderwijs te verkleinen.”
Regelmatig trainen
Het maken van keuzes is een proces en geen momentopname. Het is bovendien een vaardigheid die je regelmatig dient te trainen, zodat je er handiger in wordt. Dat vraagt om zelfreflectie: niet alleen bij de profielkeuze, maar op meer momenten.
Dit proces start al op de middelbare school, waarna studenten in het hoger onderwijs steeds een volgende stap zetten. Een werkgroep vanuit het samenwerkingsverband Aansluiting Vo-Ho heeft nagedacht hoe deze reflectiemomenten verbonden kunnen worden met de leerdoelenlijn LOB, van brugklas tot en met het eerste jaar van het hoger onderwijs. Hierbij gaat het om vier fases: kennismaking met kiezen, profielkeuze, studiekeuze en reflectie op studiekeuze.
Online platform
Het beoogde resultaat is onder andere een online platform, waar door middel van de leerdoelenlijn ‘good practices’ worden gedeeld met scholen. “Via het raamwerk op het platform kunnen decanen uit ons samenwerkingsverband per leerdoel opdrachten uploaden en downloaden”, zegt Trudy. “Er bestaan al erg veel mooie initiatieven, ideeën en werkvormen, dus we willen al die mooie ideeën delen en goed toegankelijk maken.”
Sturen op eigenaarschap
Hoe beter scholieren en studenten weten ‘waar ze van zijn’, hoe beter ze daarbij goede keuzes kunnen maken. In het hoger onderwijs staan studenten daar in de praktijk nog te weinig bij stil, merkt Annemiek Grootendorst. Zij is onderwijskundig adviseur Loopbaangericht Opleiden bij Hogeschool Rotterdam en auteur van het boek ‘Professionele Identiteit ontwikkelen gedurende de hbo-opleiding’ (2019).
“We laten studenten door onze hoepel springen, maar we sturen niet op eigenaarschap”, zegt Annemiek. “Het is terecht dat opleidingen hun onderwijsdoelen formuleren. Maar studenten dienen zelf betekenis te geven aan hun ervaringen, zodat ze meer over zichzelf leren.”
Dilemma’s
Studenten dienen bijvoorbeeld na te denken over vragen als: pas ik beter in een commerciële of non-profitorganisatie? Houd ik van pionieren of bestendigen? Wil ik me ontwikkelen als generalist of als specialist? Welke beloning verlang ik: geld, waarde toevoeging, aanzien of ontwikkelkansen?
Als voorbeeld noemt Annemiek een student die over vijf jaar zijn eerste huis wil kunnen kopen. Hij wil ook ervaring opdoen bij vluchtelingenwerk. Maar ja, dat betaalt waarschijnlijk niet zo goed. “Laat de dilemma’s er zijn”, geeft ze aan. “Dat helpt studenten om beide polen met elkaar te verbinden. Ze krijgen daardoor de kans een spade dieper te gaan. Dat leidt tot vervolgvragen als: wat vind ik op dit moment het belangrijkst? Wat kan me helpen om hierover meer duidelijkheid te krijgen?”
Vaste plek voor reflectie
Op Hogeschool Rotterdam gaan allereerst de studieloopbaancoaches aan de slag om studenten over deze vragen na te laten denken. Daarna zullen ook de vakdocenten hierbij betrokken worden, zodat reflectie ook in de vakinhoudelijke onderdelen een vaste plek krijgt.
“Deze ontwikkeling is niet meer te keren”, zegt Annemiek. “Door corona is alleen maar duidelijker geworden dat vakkennis voor studenten niet meer voldoende is. Opleidingen leiden op voor werk dat er nog niet is, beroepen die nog niet bestaan en technieken die nog niet ontwikkeld zijn. Dat vraagt om professionals die zichzelf kunnen aanpassen aan nieuwe omstandigheden. Als je als student je eigen kwaliteiten en motivatie kent, organiseer je een startpunt voor zelfregie.”
Tips voor docenten in het voortgezet en hoger onderwijs:
Op de werkconferentie in oktober presenteert de werkgroep LOB de leerdoelenlijn. Kijk voor een voorproefje op https://aansluiting-voho010.nl/publicaties/publicaties
Tekst: Sigrid van Iersel
Datum: 28 juni 2021